σημειώσεις του Εμμανουήλ Νίνου
(ζ' εξαμήνου / 4ου έτους)
ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΆΜΗΝΟ 2019-2020
διδάσκων Ανδρέας Ιωαννίδης
10ο μάθημα Τετάρτη 18-Δεκ-2019
εκτός ύλης
μπαρόκ
Georges de La Tour (1593 – 1652)
St Sebastian tended by St Irene, 1649
Georges de La Tour (1593 – 1652)κυριαρχία σχεδίου
καθαρά γεωμετρικά σχήματα
αντίθεση: φως/σκοτάδι
Georges de La Tour (1593 – 1652)
σχεδόν .... "κυβιστικό"
Georges de La Tour (1593 – 1652)
κυριαρχεί το σχέδιο
ξεκάθαρα χρώματα
oil on oak panel
REMBRANDT (1606–1669)
Rembrandt Harmensz. van Rijn 1606 – 1669
Jacob Wrestling with the Angel
oil on canvas (137 × 116 cm)
The same night he arose and took his two wives, his two female servants, and his eleven children, and crossed the ford of the Jabbok. He took them and sent them across the stream, and everything else that he had. And Jacob was left alone. And a man wrestled with him until the breaking of the day. When the man saw that he did not prevail against Jacob, he touched his hip socket, and Jacob's hip was put out of joint as he wrestled with him. Then he said, “Let me go, for the day has broken.” But Jacob said, “I will not let you go unless you bless me.” And he said to him, “What is your name?” And he said, “Jacob.” Then he said, “Your name shall no longer be called Jacob, but Israel, for you have striven with God and with men, and have prevailed.” Then Jacob asked him, “Please tell me your name.” But he said, “Why is it that you ask my name?” And there he blessed him. So Jacob called the name of the place Peniel, saying, “For I have seen God face to face, and yet my life has been delivered.” The sun rose upon him as he passed Penuel, limping because of his hip. Therefore to this day the people of Israel do not eat the sinew of the thigh that is on the hip socket, because he touched the socket of Jacob's hip on the sinew of the thigh.
9ο μάθημα Τετάρτη 11-Δεκ-2019
γερμανική αναγέννηση
εσωστρέφεια
ενδοσκόπηση
να συλλάβεις την πραγματικότητά σου
έντονο σχέδιο και συναίσθημα με το χρώμα να μεταδίδει το νόημα
εσωτερικότητα
βαθύτερος προβληματισμός
κορύφωση δραματοποίησης
η γερμανική αναγέννηση προάγγελος του εξπρεσιονισμού και της ugly painting
Ernst Ludwig Kirchner
περί ΕΞΠΡΕΣΙΟΝΙΣΜΟΥ 20ου αιώνα:
1. απουσία σχεδίου
2. χρώμα
3. ρευστοποίηση φόρμας
4. αντινατουραλιστικό
5. παραμόρφωση
6. διάλυση της παραδοσιακής προοπτικής
δεν υπάρχει στ' αλήθεια τέτοιο σώμα
(Bilder, die „auf dem Kopf stehen“)
Georg Baselitz (1938- )
Schlafzimmer (υπνοδωμάτιο), 1975,
olio e carbone su tela, 200 X 250 cm.
National Gallery, London
προς το καθημερινό
δάσος: κάθοδος στα ψυχικά βάθη, κατοικία τελωνίων
Hans Baldung Grien
το άσχημο δεν κρύβεται, αντιθέτως προβάλλεται
φλερτ με το θάνατο
λατρεία πόνου- θανάτου!
παραμόρφωση Verzerrung (distortion)
πολύπτυχο του Ίζενχαϊμ στην Αλσατία
Matthias Grünewald (ο Γερμανός... Correggio!)
προσωπικό στιλ
δε δέχεται άκριτα ούτε τις καινοτομίες της αναγέννησης,
ούτε τις αρχές των μεσαιωνικών καλλιτεχνών
ο οριζόντιος δοκός του σταυρού "υποκλίνεται" στο πάθος
φόρμα: έκφραση μέχρι παράνοιας
παρά φύσιν παραμόρφωση
η φρίκη του υπέρτατου πόνου
ο άνθρωπος που πονάει,
όχι όπως στην αναγέννηση ο θεάνθρωπος που πάσχει
δραματική φόρτιση
ΟΧΙ εξιδανίκευση
κορμί σαν σφαχτάρι
τέλη 10ου αιώνα
ύψος 187 cm
στον καθεδρικό της Κολωνίας
ο Γκρίνεβαλντ μπορεί να αντλούσε από μια παράδοση παραμόρφωσης που διατρέχει την εκκλησιαστική τέχνη από το Μεσαίωνα, όπως η παραπάνω σταύρωση,
αλλά και από το νοσοκομείο για δερματικές παθήσεις που βρισκόταν στο μοναστήρι του Αγ. Αντωνίου,
όπου βρισκόταν το περίφημο αλτάρι του
τα ρούχα: ένας αναβρασμός χρωμάτων
οι δύο κόσμοι αλληλοεπιδρούν
άπλετο φως όπως δεν το έχουμε δει ποτέ
έντονο χρώμα - ένταση γεγονότων
Albrecht Altdorfer
(όταν ήταν 28 χρονών)
ελαιογραφία σε ξύλο
Das Selbstbildnis im Pelzrock befindet sich in der Alten Pinakothek in München.
Imitatio Christi
Albrecht Dürer
Frontalporträt mit Idealisierung vergleichbar mit Christusdarstellungen; betonter Blick
und
die schöpferische Hand als Werkzeuge des Künstlers
ipsum me propriis sic effingebam coloribus aetatis
anno XXVIIIΟ
(εγώ, ο Albert Dürer της Νυρεμβέργης, απεικόνισα τον εαυτό μου με χρώματα, σε ηλικία 28 ετών)
αυτοπεποίθηση
παρομοιάζει τον εαυτό του με το Χριστό
το δεξί χέρι: εργαλείο του ζωγράφου
μάχη του αρχαγγέλου Μιχαήλ εναντίον του δράκου, 1498
ξυλογραφία
φριχτά τέρατα, άγγελος χωρίς κομψότητα
όπως ταιριάζει σε εικονογράφηση της Αποκάλυψης του Ιωάννου
παραμόρφωση για να βρει την αρμονία
φαντασία και συγκίνηση
επειδή τελικά υπερισχύουν οι άγγελοι έχουμε στο κάτω μέρος
το γαλήνιο τοπίο
8ο μάθημα Δευτέρα 02-Δεκ-2019
αναγέννηση στο βορρά
Κάτω Χώρες
αστική αντίληψη ισονομίας
ξεχωριστά άτομα που τα ενώνει ο νόμος
πίνακες: σύνολο επιμέρους λεπτομερειών
δεν έχουμε ιδέες αλλά πράγματα
χωρίς μεσολάβηση του νου, ζωγραφίζουν ό,τι βλέπουν
Ghent Altarpiece Agnus Dei ο αμνός του θεού ή η λατρεία του αμνού
Hubert and Jan van Eyck
ώσμωση σχεδίου και χρώματοςόραση - χωρίς να φιλτράρεται από νου/ψυχή
συνείδηση της πραγματικότητας
προσπαθεί να συλλάβει το πραγματικό
άμεση παρατήρηση
εμπειρισμός
προοπτική προς τα πάνω
Jan van Eyck -
The Ghent Altarpiece - Adoration of the Lamb (detail)
εμμονή στη λεπτομέρεια αυτού που βλέπωThe Ghent Altarpiece - Adoration of the Lamb (detail)
το μάτι της εμπειρίας
(όχι βέβαια φωτορεαλιστικό)
σαν παλιά καρτ ποστάλ
η φύση κάτι τεράστιο / εγώ κάτι πολύ μικρό
η φύση τον ξεπερνά
τοπιογραφία
δεν κρατά τις αναλογίες όπως ένας Φλωρεντινός
πλήθος λεπτομερειών
Jan van Eyck 1434
εφευρέτης της ελαιογραφίας
διαδοχικά στρώματα διαφανών χρωμάτων
λαμπερή τόνοι
έκφραση της πραγματικότητας
στον πίνακα, ο καθρέπτης αντανακλά τα πρόσωπα που παραβρίσκονται στη σκηνή και καταλαμβάνουν τον ίδιο χώρο με εμάς
πληθώρα λεπτομερειών
ξεχωρίζει στην απόδοση της ωραίας υφής των πραγμάτων
(όχι στα τολμηρά περιγράμματα και την καθαρή προοπτική, όπως οι Ιταλοί )
| Pieter Bruegel the Elder | ||||
| 1567 χωριάτικος γάμος |
ηθογραφία
διαγώνιοι
κόβεται σε κομμάτια (το καθένα ένας πίνακας)
Nederlandse Spreekwoorden ολλανδικές παροιμίες 1559
σχέση εικόνας - λόγου
εξατομίκευση
διαφοροποίηση προσώπων
σύνολο προσωπικοτήτων
το μέρος αποτελεί την ολότητα
De Tuin der lusten ο κήπος των γήινων απολαύσεων 1480-90
Hieronymus Bosch
καταστάσεις του ονείρου σαν να είναι ο καλλιτέχνης παρών
παραλογισμός
παραμυθένιος
υποβολή ενός άλλου κόσμου
όχι απλή προσωπική εξωτερίκευση
(όπως στο σoυρεαλισμό)
ο καλλιτέχνης δεν έχει συνειδητοποιήσει ακόμα ότι είναι το
ασυνείδητο του. Φόβοι εξωτερικοί, δεν καταλαβαίνει ότι είναι εσωτερικοί.
La Pêche miraculeuse (το θαυμαστό ψάρεμα)
une peinture réalisée en 1444 pour la cathédrale de Genève
(ο Χριστός... στη λίμη της Γενεύης!)
η πρώτη ακριβής αναπαράσταση αληθινής τοποθεσίας
7ο μάθημα ΤΕΤΆΡΤΗ 27-ΝΟΕ-2019
Αναγέννηση
Βενετία
Φλωρεντία - νους
Βενετία - ψυχή
Βενετία: αριστοτελική ολότητα από τα μέρη
(όπως ο Δόγης εκλέγεται από συμβούλιο)
Βενετία
α) αμβλύνεται η ένταση του σχεδίου
β) η πινελιά πιο εμφανής, υποδηλώνεται & υποτάσσεται στο χρώμα
γ) συναισθησία
O ήχος/μουσική από τα μουσικά όργανα που αναπαριστώνται
σε βενετσιάνικα έργα διαχέεται και καλύπτει το χώρο, πλήρης χώρος
O ήχος/μουσική από τα μουσικά όργανα που αναπαριστώνται
σε βενετσιάνικα έργα διαχέεται και καλύπτει το χώρο, πλήρης χώρος
δ) το χρώμα δουλεύει το χώρο
ε) αίσθηση ρευστότητας
στ) ατμοσφαιρικός χώρος (σκιά-φως)
ζ) το όλον δεν καλύπτει τα μέρη
η) διαγώνιοι άξονες
θ) η φόρμα πιο ανοιχτή, μαλακή
ι) πιο συγκυριακός κόσμος
ια) αισθητηριακή εξιδανίκευση
ιβ) περισσότερη αυτοαναφορικότητα
στ) ατμοσφαιρικός χώρος (σκιά-φως)
ζ) το όλον δεν καλύπτει τα μέρη
η) διαγώνιοι άξονες
θ) η φόρμα πιο ανοιχτή, μαλακή
ι) πιο συγκυριακός κόσμος
ια) αισθητηριακή εξιδανίκευση
ιβ) περισσότερη αυτοαναφορικότητα
Mocking of Christ
1570-75
Oil on canvas, 109 x 92 cm
Art Museum, Saint Louis
Τισιανός
το χρώμα συμμετέχει στο σχεδιασμό της φόρμας
πολύ καλός κολορίστας
τελειώνει η παράδοση της κλασικής τέχνης:
σχέδιο/φως
ο καλλιτέχνης επηρεάζεται από την πόλη / Venezia
η εικόνα της κατά τους υγρούς χειμώνες
μια τονική ζωγραφική
πλάθει με το χρώμα
Entierro de Cristo, ταφή του Χριστού, 1559
Joseph of Arimathea, Nicodemus and the Virgin Mary take Christ in the tomb watched by Mary Magdalene and Saint John the Evangelist
όλες οι φόρμες οδηγούν σε διαγωνίους, γι' αυτό πιο εύπλαστη
ΑΞΟΝΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ: διαγώνιος
η πινελιά φαίνεται
ρευστότητα - κίνηση
αλληλεπίδραση των μορφών
βήμα προς τη σάρκα και τη σωματικότητα
φιλτράρει τον κόσμο μέσω των αισθήσεων και της συλλογικής ψυχής
η ατμόσφαιρα των καναλιών θολώνει τα ξεκάθαρα περιγράμματα
TIZIANO
ανάθημα για τη νίκη του Πέζαρο επί των Τούρκων
ανατροπή καθιερωμένων κανόνων σύνθεσης
φαίνεται ίσως ανισόμετρη, αζύγιαστη σύνθεση, αλλά...
χειρισμός του φωτός
χρωματική ατμόσφαιρα
τελικά: αρμονία
Giorgione
βουκολικό ειδύλλιο;
αινιγματικός πίνακας
απόκοσμο φως της καταιγίδας
το τοπίο ΔΕΝ είναι απλό φόντο
φύση και άνθρωποι ΕΝΑ ΣΥΝΟΛΟ
Giovanni Bellini
1510
there was no preparatory drawing under the landscape in the background and that he had often applied the paint to the preparation with his fingertips
όχι απόλυτες χρωματικές αντιθέσεις
αχλύ στο χρώμα
απαλότητα των χρωμάτων
δεν είχε φτιάξει προπαρασκευαστικό σχέδιο
η φύση δεν είναι απλό φόντο, αλλά σύνολο
Τiziano
αυτοαναφορικός χώρος
δεν υπάρχει ετεροαναφορά σε πραγματικό χώρο έξω
προάγγελος μοντερνισμού
φτιάχνει το δικό του χώρο
ο ουρανός μόνο δημιούργημα του καλλιτέχνη,
υπάρχει επειδή τον έφτιαξε = αυτοναφορικότητα
Venus of Urbino - Reclining Venus
άξονας σύνθεσης: κατακόρυφος μεν αλλά με δυνητική ρευστότητα δε ή με κλίση του άξονα που τείνει να γίνει διαγώνιος
Η οριζόντια στάση δικαιολογεί και το χαλαρό περίγραμμά της
η τιμωρία (το γδάρσιμο) του Μαρσύα
Tiziano
πρωθύστερος εξπρεσιονισμός
είχε τυφλωθεί;
παραμόρφωση
Nativity η άγια νύχτα (c.1529–30)
λάδι σε ξύλο
λάδι σε ξύλο
(παραφορτωμένη η αριστερή μεριά)
αλλά.. τελικά πετυχαίνει ισορροπία μορφών χάρη στο χρώμα και το φως
το φως οδηγεί το βλέμμα του θεατή στα σημαντικότερα πρόσωπα:
την Παναγία με το θείο βρέφος
google arts and culture
6ο μάθημα ΤΕΤΆΡΤΗ 20-ΝΟΕ-2019
Αναγέννηση
Φλωρεντία
πολιτεία: εξιδανικευμένο συλλογικό υποκείμενο
φεύγω από το καθ' όλου, είμαι διακριτός - ατομικότητα
το άτομο ψυχολογικά αποκτά την έννοια του ξεχωριστού
βιώνει τον αποχωρισμό του από τη μήτρα
εμπειριοκρατία
συσσώρευση κεφαλαίου
αστοί ανεξάρτητοι από την κεντρική εξουσία
κόσμος ιδεαλιστικός
ιδανικές μορφές
φτιάχ' το όπως πρέπει να είναι
εγκεφαλική κατασκευή
ανθρωποκεντρική τέχνη, δίνει βαρύτητα στις ανθρώπινες μορφές
η Φλωρεντία ασχολείται με τη historia (Leon Battista Alberti)
A historia is a narrative painting which includes a complex composition and a large number of figures.
"everything the people in the painting do among themselves, or perform in relation to the spectators, must fit together to represent and explain the 'historia.'"
Η ψυχή είναι μέσα στο σώμα, ζωική ενέγεια ΒΕΝΕΤΙΑ
ο νους είναι πάνω από το σώμα ΦΛΩΡΕΝΤΙΑ
St Sebastian
c. circa 1478 -1480?
H. 2.55 m; W. 1.40 m
tempera on canvas
στο Λούβρο από το 1910
ο άγιος δεμένος σ' ένα αρχαίο κίονα
(ερείπια - θρίαμβος της εκκλησίας επί του παγανισμού)
ο θεατής ταπεινώνεται μπροστά στον άγιο που δεσπόζει πανύψηλος
άκρατη εξιδανίκευση
ημίγυμνο αθλητικό κορμί
εμμονή στη λεπτομέρεια
μοιάζει με γλυπτό
μνημειακότητα
μάστορας του trompe l'oeil
(δημιουργεί ΟΠΤΙΚΗ ΨΕΥΔΑΙΣΘΗΣΗ)
Sandro Botticelli
Ό άξονας κατακόρυφος (πιο στατικός)
η Αφροδίτη όρθια
δικαιολογεί και το σφιχτό περίγραμμα
χώρος με κενό
τρισδιάστατες μορφές + φόντο + περιχαρακωμένες μορφές
Αναγωγή του ειδικού στο γενικό
η φύση στυλιζαρισμένη, σαν σκηνικό, δεν εμπλέκεται στο θέμα
διανοητική κατασκευή
Piero della Francesca
Flagellazione di Cristo μαστίγωση 1453
μικρών διαστάσεων 58.4 cm × 81.5 cm
ένδειξη μαστίγωσηςαινιγματικός πίνακας
χρήση συμβόλων
γραμμική προοπτική
προοπτική πρώιμης αναγέννησης
η μάχη του Σαν Ρομάνο, 1450
"τι γλυκό πράγμα που είναι η προοπτική!"
βράχυνση
κοινό σημείο φυγής
μαθηματική διάταξη
παραγγελία του Cosimo de' Medici
Benozzo Gozzoli (c. 1421 – 1497)
η πομπή των Μάγων 1459-63
ταξιδεύουν σαν αληθινοί βασιλιάδες
οργάνωση σε συντεχνίες στις πόλεις
εκπαίδευση του εκκολαπτόμενου καλλλιτέχνη σε εργαστήριο φημισμένου ζωγράφου
ο καλλιτέχνης δουλεύει με την όραση, αλλά φιλτράρεται από το νου
ΑΥΣΤΗΡΌ ΣΧΈΔΙΟ
περιχαρακώνει τη φόρμα (ΚΛΕΙΣΤΗ ΦΟΡΜΑ)
εξιδανίκευση: ΑΠΌ ΤΟ ΑΤΟΜΙΚΟ Σ' ΕΝΑ ΠΡΟΤΥΠΟ
στατικό
το χρώμα πάνω στον καμβά:
λείες επιφάνειες, η πινελιά δε φαίνεται
υπερέχει το όλον (ΕΠΊΔΡΑΣΗ ΠΛΑΤΩΝΙΣΜΟΥ)
"γλυπτική" ζωγραφική
ΑΞΟΝΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ:
κάθετος άξονας: εντείνει την απολυτότητα
μαθηματικά - γεωμετρία ενισχύουν την ΑΠΟΛΥΤΟΤΗΤΑ
προοπτική (ιταλ. Prospettiva)
εκ του λατιν. perspicio διορώ, περισκοπώ, διακρίνωβλέπω διακριτά / νιώθω σαν άτομο
ΧΩΡΟΣ: βάθος - τρίτη διάσταση, όπως τη βλέπεις από ένα σημείο όρασης
ψευδαίσθηση - ιλουζιονισμός
εξατομικεύεται ο χώρος / χρόνος
ατομικότητα
tableau vivant (ζωντανός πίνακας)
σκηνοθεσία
παράθυρο στον κόσμο (Leon Battista Alberti)
(παρατήρησε το πλαίσιο πορφύρας που περιβάλλει τον πίνακα του Μαντένια)
όχι νατουραλιστικός πίνακας
αφαιρετικός λόγω της εξιδανίκευσης
5ο μάθημα ΤΕΤΆΡΤΗ 06-ΝΟΕ-2019
βυζάντιο
απόκοσμος ρυθμός
(μια σύνθεση των μεταφυσικών θεωριών του νεοπλατωνικού Πλωτίνου
& των επιτευγμάτων του γεωμέτρη Ήρωνος)
η βυζαντινή τέχνη συκοφαντήθηκε ως βάρβαρη,
λόγω της ξηρότητας και της αυστηρότητάς της
ΑΥΣΤΗΡΟ ΣΧΕΔΙΟ
ΧΡΩΜΑ ΠΛΑΚΑΤΟ
δε διακρίνουμε πινελιές
ΚΑΤΑΚΟΡΥΦΟΣ ΑΞΟΝΑΣ
συμμετρία
ισορροπία
όχι νατουραλιστικό
χρυσός κάμπος: το φως της αποκάλυψης
απολυτότητα
κλειστό στον εαυτό του
δεν υπάρχουν σκιές (δηλ. ύλη)
το συλλογικό υπερέχει του ατομικού
ΟΧΙ τρίτη διάσταση
δισδιάστατος χώρος
απεικόνιση της ανθρώπινης ύπαρξης ΑΚΕΡΑΙΑ
το σώμα, ο οίκος του Θεού
κόσμος: απρόσιτος, ουράνιος, στατικός
οι φόρμες δεν είναι τόσο γεωμετρικές όσο της Αιγύπτου
απουσία σώματος, ή μάλλον ένδειξη σώματος (πτυχολογία ενδυμάτων)
υποτυπώδεις εκφράσεις προσώπου
ελάχιστος όγκος, μόλις καταλαμβάνει το χώρο
ανεστραμμένη προοπτική
είσαι ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΧΩΡΟ
ο καλλιτέχνης εκτελεί, δεν ποιεί, χάνει την ατομικότητά του
να μην ξεχνάμε, επηρεάζεται από:
α) αρχαία ελληνική κλασική παράδοση
β) δόγμα: Χριστός = ο Θεός ενσαρκωμένος
ο κόσμος υπάρχει εδώ στη γη αλλά οδηγείται στο τέλος, στο μεταφυσικό
τα πάντα έχουν τυποποιηθεί
περιορισμένη αφηγηματικότητα
όχι εγκόσμιες σκηνές, ερείπια, παλάτια ή προσωπογραφίες των αναγεννησιακών θρησκευτικών εικόνων
τα κτήρια ΠΑΝΤΑ στο ίδιο συμβατικό σχήμα με ανεστραμμένη προοπτική
δεν αναπαριστάται νατουραλιστικά η φύση
Η αρχή της ανεστραμμένης προοπτικής που εφαρμόζει η αγιογραφία ήταν το κλειδί στο θέμα του ρυθμού. Είναι η δύναμη των βυζαντινών ζωγράφων που αποτυπώνουν τον τρισδιάστατο χώρο (τα κτίρια, τα έπιπλα, τον κόσμο γύρω μας) στην επίπεδη επιφάνεια της εικόνας των δύο διαστάσεων. Η προοπτική αυτή δεν υπακούει στους νόμους της κλασικής προοπτικής, όπου κάτι,
όσο πιο μακριά μας είναι, τόσο μικρότερο φαίνεται.
Πλάγιες όψεις κτιρίων δεν σχεδιάζονται ακολουθώντας τη λογική,
δηλαδή τους άξονες προς τα σημεία φυγής.
Αντίθετα, σχεδιάζονται έτσι ώστε να αυξάνουν το ύψος τους προς το βάθος και να το ελαττώνουν όσο πλησιάζουν προς τον θεατή.
Προοπτική ανεστραμμένη Τόσο ο καλλιτέχνης όσο κι ο θεατής τοποθετείται μέσα
στο έργο (δηλ. εντάσσει και το θεατή/ εσένα μέσα στην ολότητα)
Πολυεστιακή προοπτική.
Η όραση δεν είναι εκεί που είναι αυτός που βλέπει, αλλά εκεί που είναι το
αντικείμενο. Η αντίληψη να γίνει το αντικείμενο
1. Μέσω απουσίας σκιάς ερριμμένης
2. Μέσω του χρώματος ως φωτός
3. Μέσω αφαιρετικότητας
αυτά τα 3 συνεργάζονται για να αποδώσουν την
πνευματική διάθεση
4. καθετότητα (φόρμα στέρεη)
5. Το κλειστό σχήμα που στηρίζεται σε κατακόρυφο δίνει την αίσθηση του
απόλυτου (οριστικό/ τετελεσμένο)=ολότητα
όλα αυτά συγκλίνουν σ' ένα κόσμο
σταθερό,γήινο, αλλά πνευματικό
δες επίσης
σταύρωση, Όσιος Λουκάς
σχηματική απόδοση
άξονας του κόσμου
ο σταυρός
κεφαλή Αδάμ
ξεπλένει από το προπατορικό αμάρτημα
η κοινωνία λειτουργεί σε συμβολικό επίπεδο
τρία επίπεδα
ουρανός - γη - κάτω κόσμος
σχέδιο, καθετότητα (πιο μοναστικό)
πολυεστιακή προοπτική
τραπεζοειδή πολυεδρικά στερεά
υπερκόσμια γεωμετρία
νοητά αρχέτυπα
κρύα, παγερή κατασκευή
κλασικίζουσα μορφή
αποκαθήλωση
το 12ο αιώνα όμως...
"εξπρεσιονιστική" παραμόρφωση προσώπου
επίσκεψη στο εργαστήριο ψηφιδωτού ΑΣΚΤ
επίσκεψη στο εργαστήριο
αγιογραφίας φορητής εικόνας & νωπογραφίας ΑΣΚΤ
4ο μάθημα ΤΕΤΆΡΤΗ 30-ΟΚΤ-2019
αρχαία Ελλάδα
Η τέχνη στηρίζεται στο σχέδιο, όπως στην Αίγυπτο
• Ενιαίο πλακάτο χρώμα, όπως στην Αίγυπτο
• Η αντικειμενικότητα/ολότητα
δεν εκφράζεται ο θεϊκός κόσμος αλλά ο γήινος κόσμος δηλ. η πολιτεία
από αρχές πέμπτου αιώνα (~490 π.Χ.) περίοπτα αγάλματα
Θεοποίησαν τον άνθρωπο και ταυτόχρονα εξανθρώπισαν τους θεούς
όραμα: Εξιδανικευμένη ομορφιά
Ο καλλιτέχνης γίνεται άτομο, αποκτά εγώ που εξαρτιέται από το βλέμμα του άλλου
8th century BC
αυστηρό σχέδιο
γεωμετρικό
αφαιρετικό
όχι νατουραλιστικό
Απόλλωνας και Αρτεμις
640-630 π.Χ.
Ο ΠΡΩΤΟΣ ΕΠΩΝΥΜΟΣ ΑΘΗΝΑΙΟΣ ΑΓΓΕΙΟΓΡΑΦΟΣ
σκηνή αρματοδρομίας
Αχιλλέας
άθλα επί Πατρόκλω
580-570 π.Χ.
προσπάθεια απόδοσης χώρου / τρίτης διάστασης
πώς θα το φτιάξει
πρωτοκορινθιακό αγγγείο
οπλίτες σε φάλαγγα
650-640 π.Χ.
η μία μορφή επικαλύπτεται από την άλλη
τα κεφάλια περισσότερα από τα ζευγάρια ποδιών
εμπλοκή αισθήσεων
όχι απλώς γνώση των πραγμάτων
530 π.Χ.
Αχιλλέας και Αίας παίζουν πεσσούς
Ρώμη, Μουσεία Βατικανού
προφίλ
τα μάτια όμως τα βλέπεις από μπροστά
η ασπίδα στο πλάι
ζωγραφίζει ό,τι βλέπει
βράχυνση μορφής
Έκτορας - Πρίαμος - Εκάβη
510-500 π.Χ.
Staatliche Antikensammlungen, Μόναχο
χώρος
ασπίδα στα πλάγια
διαφορετικό μέγεθος κνήμης
ΔΕΝ πρόκειται για γεωμετρική προοπτική όπως στην αναγέννηση
σύντμηση
βράχυνση
τα δάχτυλα του ποδιού φάτσα είναι απλοί κύκλοι
λογαριάζει από πια γωνία βλέπει τα αντικείμενο
τέλη του 5ου π.Χ. αιώνα
η επιφάνεια καλύπτεται από
λευκό ή υποκίτρινο επίχρισμα
πάνω στο οποίο ο αγγειογράφος ζωγράφιζε
ταφική χρήση
σχέδιο πιο ρεαλιστικό
νατουραλισμός
τόσο ... Ματίς!
σύμπλεγμα
καταπληκτικό σχέδιο
(550 π.Χ. περίπου),
αρχαϊκός κούρος
επιτάφιο άγαλμα,
μάρμαρο Νάξου,
ύψος 1,78 μ.,
Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Παρακολουθώντας τους κούρους που βρέθηκαν στην περιοχή της Αττικής, μπορεί κανείς να δει την εξέλιξη στο πλάσιμο της μορφής τους.
Παρ' όλη τη μετωπικότητα και τη συμμετρική δομή του κούρου της Βολομάνδρας, μερικές αποκλίσεις προκαλούν εντάσεις στο γλυπτό και δημιουργούν μια "λανθάνουσα κίνηση".
Το μειδίαμα, χαρακτηριστικό γνώρισμα των αρχαϊκών γλυπτών,
αποδίδεται με το ελαφρύ τόξο που σχηματίζουν τα χείλη.
Είναι ένα αξιοπρόσεκτο χαρακτηριστικό, δεδομένου ότι τα έργα αυτά προορίζονταν για τα αρχαϊκά νεκροταφεία.
Κάποιοι μελετητές υποστηρίζουν ότι πρόκειται για γλυπτικό "εύρημα",
όταν οι γλύπτες δεν μπορούσαν ακόμη να αποδώσουν τους μυς του προσώπου.
Αλλοι πάλι, υποστηρίζουν ότι εκφράζει μια καταφατική στάση ζωής,
που διακατείχε όλο τον ελληνικό κόσμο.
μετωπικότητα
περίγραμμα
εξωτερικό σχέδιο
αυστηρός κατακόρυφος άξονας
εντονότερη πλαστικότητα
ΧΆΝΕΤΑΙ Η ΑΙΓΥΠΤΙΑΚΗ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΑΚΑΜΨΙΑ
ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΗ Σ' ΕΝΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΣΚΕΛΕΤΟ - ΑΡΜΑΤΟΥΡΑ
(το περίγραμμα του κούρου σαν μια εσωτερική σκαλωσιά)
επίσης ΓΥΜΝΟ
480 π.Χ.
αυστηρός ρυθμός
απώλεια αρχαϊκού μειδιάματος
απόδοση μυών προσώπου
φυσιοκρατική στάση
χιασμός contrapposto
ένα ορόσημο στην ιστορία της γλυπτικής
ΤΟ ΣΩΜΑ ΔΕΝ ΑΠΟΔΙΔΕΤΑΙ ΣΤΑΤΙΚΑ
το σώμα στηρίζεται στο αριστερό σκέλος (το στάσιμο)
το δεξί πατάει χαλαρά στο έδαφος (το άνετο)
και λυγίζει ελαφρά το γόνατο
δεξιά πλευρά σώματος προβάλλει προς τα εμπρός
έτοιμος να κινηθεί...
καμπύλη στην κοιλιά - σε πάει προς τα πίσω
περίοπτο άγαλμα
ενδιαφέρει η ομορφιά
οι Έλληνες χρησιμοποίησαν τα μάτια τους
να βρει τον τρόπο που θα παρίστανε το ανθρώπινο σώμα
εκφραστικότητα
ΟΧΙ ΠΙΑ ΤΟ ΤΙ ΘΑ ΦΤΙΑΞΟΥΝ ΑΛΛΑ ΤΟ ΠΩΣ
κατεβάζουν τον κόσμο από τον ουρανό στη γη
πιο νατουραλιστικό
πιο κοντά στο εσωτερικό σχέδιο
Ολυμπία
δεύτερο μισό 4ου αιώνα π.Χ.
κανένα ίχνος ακαμψίας
οι μυς φουσκώνουν
απαλό δέρμα
εξιδανικευμένο
δεν υπάρχουν ατέλειες
ιδανική μορφή
συνέλαβε μια ιδέα
θεοποίηση του ανθρώπου
ιδιότητες:
αρμονία
συμμετρία
νεότητα
ενδιαφέρον για το κάλλος
πιο γεωμετρικά τυποποιημένη
αρχαϊκό μειδίαμα
φόρεμα με πτυχώσεις, αραχνοΰφαντο
η εξιδανίκευση πλησιάζει σε ένα αρχέτυπο
η αρχαία Ελλάδα έχει όραμα: την ομορφιά
Κλασική περίοδος, 410-400 π.Χ.
πλάτος: 0,97 μ., ύψος: 1,56 μ.
Η επιτύμβια στήλη της Ηγησούς
(που διαλέγει ένα κόσμημα από την πυξίδα
που της προσφέρει η θεραπαινίδα της)
τύπου ναΐσκου με παραστάδες στις οποίες
στηρίζεται το επιστύλιο με το όνομα της νεκρής
και επί του οποίου υπάρχει αέτωμα
ανάγλυφο
από λευκό μάρμαρο
αποπνέει γαλήνη
ήρεμη σκηνή
δε δημιουργεί αντίστιξη
κατάργηση της ευθείας
όλο δουλεμένο με καμπύλες
μέχρι και το κάθισμα!
η διάταξη ΔΕΝ είναι γεωμετρική και γωνιώδης
αλλά ελεύθερη
χαλαρό κορμί
ιδανικό
ολοκλήρωση ανθρώπινης ύπαρξης
ενιαίο σύνολο
από τα θωράκια γύρω από το
ναό της απτέρου Νίκης, στην Ακρόπολη
με πόση χάρη σταματά να δέσει το πέδιλό της!
πλούσια πτυχολογία ενδύματος
η ψυχή στην αρχαία Ελλάδα ενώνεται με την οικουμενικότητα
το "εγώ είμαι" το λαμβάνει από το βλέμμα της κοινότητας
Αντίγραφο ρωμαϊκής εποχής του μαρμάρινου αγάλματος
μιας ξεπεσμένης γριάς αριστοκράτισσας που κρατάει
σφιχτά στην αγκαλιά της λαγήνι με κρασί.
(Γλυπτοθήκη του Μονάχου)
ο αντίποδας της εξιδανίκευσης
εργαστήριο γλυπτικής ΑΣΚΤ
εργαστήριο ΜΑΡΜΑΡΟΤΕΧΝΙΑΣ ΑΣΚΤ
3ο μάθημα ΤΕΤΆΡΤΗ 23-ΟΚΤ-2019
ΑΙΓΥΠΤΙΑΚΗ ΤΕΧΝΗ
σύμβολα διαφανή, όχι συμπαγή
τέχνη αφαιρετική, όχι νατουραλιστική
παρότι κοντά στο σώμα
δε χρειάζεται την προοπτική
σχέδιο αυστηρό, όχι ελεύθερο
έργο με έμφαση στο σχέδιο, όχι στο χρώμα
λεία, ενιαία χρωματική επιφάνεια
δε φαίνεται η πινελιά
άξονας σύνθεσης κατακόρυφος, όχι οριζόντιος
χώρος επίπεδος, χωρίς προοπτική
μετάβαση από το γήινο στο άυλο
αφαιρεί υλικότητα
αμετάβλητο
αναλλοίωτο
ο καλλιτέχνης στηρίζεται στη γνώση
επανάληψη προτύπων
δεν πρωτοτυπεί
συμπαγές υλικό
στιβαρό σχέδιο
αρκεί η πλευρά που φαίνεται
μόνο τα απαραίτητα
ο γλύπτης πιάνει τη γενικότητα
χαραγμένα στο βάθρο το όνομα και ο τίτλος
ενώ έχει 3 διαστάσεις - μοιάζει "δισδιάστατο"
Seated Statues of Rahotep and Nofret
120 cm.
ζωγραφισμένος ασβεστόλιθος
4η δυναστεία
περίπου 2560 π.Χ.
Double Group in limestone found in 1870 in a Mastaba near
the Pyramid of Meidoum
the prince here wearing a short kilt, short hair, a fine mustache, and a heart-shaped amulet around his neck.
κορδέλα στα μαλλιά και περιδέραιο τονίζουν τη θηλυκότητα της
συζύγου του πρίγκιπα
"Magical head" or "Replacement head",
"Ersatzkopf"
εφεδρική κεφαλή
Old Kingdom, Dynasty 4, reigns of Khufu to Khafra
2551–2494 B.C.
Findspot: Egypt, Giza, Tomb G 4440 https://collections.mfa.org/objects/141966 φυσικό μέγεθος
ασβεστόλιθος
τα μαλλιά παριστάνονται σαν εφεδρικός σκούφος
Reign 1353–1336 BC
32,5 εκ.
στήλη από οικιακή λάρνακα
ασυνήθιστο θέμα
βασιλική οικογένεια: παιχνίδια με τα μικρά παιδιά τους!
(2. 162)
Αχενατών (Αμενχοτέπ Δ' ) 1353-1336 π.Χ.
εχθρός παλιάς θρησκείας θηβαϊκού θεού ΑΜΩΝΑ
προπαγανδίζει τη λατρεία ηλιακού θεού ΑΤΩΝ
μεταφορά της πρωτεύουσας στο σημερινό Ελ-Αμάρνα
4 μέτρα
ζωγραφισμένος ψαμμίτης
"να με ζωγραφίζετε σχεδόν όπως είμαι"
μακρύ πρόσωπο
βαθουλωμένα μάτια
φιλήδονα χείλη
ψηλά ζυγωματικά
παραμορφώσεις σαν καρικατούρα
(1, σ. 271-272 και 2, σ. 164-165)
θεός ήλιος (Ατών)
απρόσωπος ακτινοβόλος ηλιακός δίσκος
(1, σ. 264-5)
παράβαλε
The Great Hymn to the Aten
εποχή Αχενατών:
απόρριψη της παράδοσης χάρη του ρεαλισμού
αντικατάσταση της αχρονικότητας με την αμεσότητα
ρεαλισμός αντί των εξιδανικευμένων απεικονίσεων
προσοχή στις λεπτομέρειες του ανθρώπινου σώματος
Νεφερτίτη;;;
29 εκ.
χαλαζίτης
1345 π.Χ. περίοδος Ελ-Αμάρνα
Head of an old woman, Amarna Period gypsum
(Kopf einer alten Frau, Amarna Period Gips)
Egyptian 18th Dynasty
γύψινο προσωπείο27 εκ.
κρατικό μουσείο Βερολίνου
περίπου 1370-1350
Rectangular fishpond with ducks and lotus planted round with date palms and fruit trees, in a fresco from the Tomb of Nebamun, Thebes, 18th Dynasty
λίμνη σε κήπο
γύρω-γύρω διακοσμητικά δέντρα
τα δείχνει από πάνω
η ιδέα του κήπου
προσωπική ερμηνεία
πιο ελεύθερη σύνθεση
(2, σ. 163)
Walk in the Garden; limestone; New Kingdom, 18th dynasty, c. 1335 B
Staatliche Museen, Berlin
once-rigid lines have become undulating curves
realistic details
freer expression
knowledge of the flixible shift of body masses
ο βασιλιάς στηρίζεται στο ραβδί του
ετεροθαλής αδελφός του Αχενατών
τα σπουδαία πρόσωπα αναπαριστώνται πολύ μεγαλύτερα
ο Φαραώ ψαρεύει, αλλά δε σκύβει
ο καλλιτέχνης ενδιαφέρεται για το ΤΙ θα φτιάξει
το ΠΩΣ είναι δοδομένο από τη μακρόχρονη παράδοση
UNESCO World Heritage,
Thebes in Egypt, Valley of the Nobles, tomb of Menna.
fishing in the marshes
να ήταν έργο της εποχής του παλιού βασιλείου
χιλιετίες πιο πριν...
συμβατικοί κανόνες:
μετωπικότητα
πολύ σφιχτή στάση
λιτότητα στο σχεδιασμό του σώματος
χέρια κολλημένα στον κορμό
ακαμψία
αριστερό πόδι λίγο πιο μπροστά
χαρακτηριστική κόμμωση
γυμνό σώμα εκτός από τη "φούστα"
λίγο πιο ρεαλιστική αναπαράσταση της κεφαλής
flat, forward-facing figures whose faces are in profile
the face is in profile but you can see the entire eye,
or the lower portion of the body is in profile
but the big toe is near the viewer on both feet
δεν είναι ο φυσικός τρόπος στάσης του ανθρώπου
η εικονογραφία αυτή δεν είναι τυχαία
όχι ανατομική ακρίβεια, αλλά τα διαφοροποιητικά χαρακτηριστικά
δεν πρόκειται για νατουραλιστική τέχνη
βιβλιογραφία
1. MALEK Jaromir Malek, Αιγυπτιακή τέχνη, μτφρ. Γιώτα Ποταμιάνου,
Αθήνα, εκδόσεις Καστανιώτη, 1999
2.GARBINI Giovanni Garbini, Παγκόσμιος ιστορία τέχνης, Τόμος 2, Ο αρχαίος κόσμος, μτφρ. Αλίκη Μπικάκη, εκδόσεις Χρυσός Τύπος, Αθήναι, 1967
